KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU GIỐNG GỪNG SẺ BẢN ĐỊA “KÀNHA” CỦA NGƯỜI CO HUYỆN TRÀ BỒNG, TỈNH QUẢNG NGÃI

ThS. Lê Đức Dũng, KS. Võ Thanh Thủy

Chuyên gia Khoa học và Công nghệ Liên hiệp Hội tỉnh Quảng Ngãi

 Từ một lần ghé thăm huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi, chị Phạm Thị Hồng Vân (Chủ tịch Hội đồng quản trị), anh Phan Trung Kiên (Tổng giám đốc) công ty TNHH Hoàng Linh Biotech tại thành phố Hồ Chí Minh, đã tình cờ phát hiện giống gừng sẻ bản địa của người Co (một trong những dân tộc thiểu số sinh sống ở miền núi tỉnh Quảng Ngãi) ở xã Trà Quân, huyện Tây Trà (nay là xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng). Với sự nhạy bén của người kinh doanh, anh chị đã có ý tưởng đưa giống gừng này vào sản xuất thương mại với những sản phẩm chế biến sau gừng.

 Xuất phát từ ý tưởng đó, Công ty Hoàng Linh – Biotech đã đề xuất một dự án khoa học công nghệ cấp tỉnh “Ứng dụng khoa học công nghệ, xây dựng mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm gừng sẻ bản địa theo chuỗi giá trị tại các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi” và đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi cho phép thực hiện, Sở Khoa học và Công nghệ ký kết hợp đồng triển khai dự án từ tháng 12/2021 đến 12/2024.

 Trong khuôn khổ dự án, Công ty Hoàng Linh – Biotech và Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Duyên hải Nam Trung bộ (Cơ quan phối hợp thực hiện dự án) đã triển khai điều tra nguồn gốc, phân bố, định danh, mô tả đặc trưng hình thái, phân tích dinh dưỡng và dược tính của giống gừng sẻ bản địa Trà bồng (Kànha). Kết quả hoạt động nghiên cứu điều tra về giống gừng trên sau 02 năm thực hiện được tóm tắt như sau:

 1. Tên gọi, xuất xứ, phân bố của giống gừng:

 - Tên gọi: Tiếng địa phương của người Co gọi là “Kànha”, ngoài ra còn có tên là “gừng gió”, “gừng sẻ bản địa Trà Bồng”.

 - Tên khoa học: Viện Dược Liệu đã định danh tên khoa học: Zingiber officinale Roscoe; tên Việt Nam: Gừng, Gừng thuốc, Sinh khương; thuộc họ Zingiberaceae - Gừng.

 - Xuất xứ: Giống gừng này có nguồn gốc trong rừng tự nhiên vùng núi cao, được người Co thôn Trà Ong, xã Trà Quân, huyện Tây Trà (Nay là xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng) đưa về trồng trên nương rẫy để dùng làm gia vị và điều trị các bệnh thông thường (ho, cảm, tiêu hóa,…)

 - Phân bố: Trước đây chỉ phát hiện duy nhất ở xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng, trong một vài năm gần đây giống gừng này được di thực tự phát đến một số xã thuộc huyện Trà Bồng ( xã Hương Trà, thị trấn Trà Xuân …), Sơn Hà (xã Sơn Hạ) và các điểm mô hình của dự án ở xã Sơn Long, Sơn Tinh (huyện Sơn Tây).

(Vùng núi cao nơi xuất xứ giống gừng Kànha)

 - Đặc điểm sinh thái: Vùng xuất xứ của giống gừng ở tại vùng  Khí  hậu núi cao và núi vừa (có độ cao trên 500 m so với mực nước biển) thuộc tiểu vùng 1, khu vực Tây Bắc huyện Trà Bồng (Tây Bắc huyện Tây Trà cũ) với tổng nhiệt độ trung bình năm dưới 8.500 ^oC, tổng bức xạ dưới 130 Kcal/cm², số giờ nắng dưới 1.900 giờ/năm, tổng lượng mưa trên 3.000 mm, có mùa mưa phụ trong mùa khô khá đồng đều ở các tháng (Số liệu từ kết quả đề tài “Đặc điểm khí hậu- thủy văn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2010” do đài Khí tượng – Thủy văn Trung Trung bộ thực hiện và xuất bản năm 2013).

2. Đặc trưng hình thái (đặc điểm thực vật học)

 Theo kết quả khảo sát, điều tra hiện nay trên địa bàn các huyện miền núi tỉnh Quãng Ngãi đang trồng 3 giống là giống gừng sẻ bản địa Trà Bồng (Kànha), gừng sẻ địa phương và giống gừng trâu. Kết quả đánh giá tính khác biệt của giống dựa trên một số tính trạng (kết quả khảo nghiệm DUS giống gừng thuộc loài Zingiber officinale Roscoe của viện KHKT NN DH Nam Trung bộ) đã cho thấy giống gừng sẻ bản địa Trà Bồng có một số tính trạng khác biệt so với các giống gừng khác đang được trồng tại các huyện trong tỉnh Quãng Ngãi.

 3. Hóa, dược tính củ gừng:

 - Kết quả phân tích dinh dưỡng và an toàn vệ sinh thực phẩm

(Kết quả phân tích của Trung tâm Ứng dụng và DVKHCN Quảng Ngãi)

* Ghi chú: - KPH: Không phát hiện

                  - Kết quả phân tích dược liệu:

(Kết quả phân tích của Viện Dược liệu)

4. Đánh giá, nhận định về giống gừng sẻ bản địa Trà Bồng “Kànha”:

Từ những kết quả nghiên cứu nêu trên, giống gừng sẻ bản địa Trà Bồng “Kànha” của đồng bào Co huyện Trà Bồng được xác định là giống gừng sẻ bản địa có tính đặc thù, đặc trưng như sau:

- Xuất xứ, phân bố duy nhất ở vùng núi cao xã Trà Quân, Tây Trà (nay là xã Sơn Trà, huyện Trà Bồng).

- Nguồn gốc di thực từ rừng tự nhiên vùng núi cao và núi vừa ở xã Sơn Trà, phía Tây Bắc huyện Trà Bồng.

- Đặc trưng hình thái nhận diện: Lá nhỏ, thân củ nhỏ nhiều nhánh, rễ to nhiều màu trắng trong, thân giả, vỏ củ ửng đỏ, và ruột thân củ màu xám vàng nhạt.

- Dược tính: hàm lượng 6-và niacin cao, cao hơn hẳn 2 giống gừng khác hiện đang được trồng phổ biến tại các huyện của tỉnh Quảng Ngãi và ngoài ra củ giống gừng nầy không phát hiện có kim loại nặng, thuốc bảo vệ thực vật nên bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, dược liệu.

- Hương vị cay thơm đặc trưng của giống gừng sẻ.

Qua nhận định, đánh giá nêu trên, giống gừng sẻ bản địa Trà Bồng “Kànha” của người đồng bào Co huyện miền núi Trà Bồng là một giống gừng quý, khác biệt với các giống gừng khác hiện có tại Quảng Ngãi với hàm lượng dinh dưỡng và dược liệu (6-gingerol và niacin) cao, an toàn vệ sinh thực phẩm và dược liệu sẽ mở ra nhiều tiềm năng sản xuất  thương mại gừng tươi cũng như chế biến nhiều sản phẩm gia vị, thực phẩm, thực phẩm chức năng đưa vào thị trường trong tương lai gần sau khi dự án KHCN được thực hiện hoàn thành vào năm 2024 (hiện nay công ty Hoàng Linh Biotech đã sản xuất ra sản phẩm “cốm gừng Tây Trà Đông Trùng Hạ Thảo và gừng sẻ bản địa Trà Bồng được công nhận sản phẩm OCOP tỉnh Quảng Ngãi).

Theo Bản tin Khoa học Công Nghệ - Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Ngãi - số 06 - 2023

Quảng Ngãi: Tiềm năng phát triển vùng chuyên canh cây dược liệu

Gừng và những lợi ích gừng mang lại

Cho ý kiến về DA ƯD KHCN XD mô hình liên kết SX &TT SP gừng sẻ bản địa tại các huyện miền núi

Họp hội đồng tư vấn dự án “Ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm gừng sẻ bản địa theo chuỗi giá trị tại các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi”.

Ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm gừng sẻ